Kabinet wil 'democratie-ondermijnende organisaties' wettelijk harder aanpakken

Het ministerie van Justitie en Veiligheid en minister Dilan Yeşilgöz-Zegerius maakten vrijdagmiddag bekend dat de ministerraad heeft ingestemd met een wetsvoorstel van Yeşilgöz om nieuwe handhavingsinstrumenten toe te voegen aan de Wet transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo). Het voorstel om de Wtmo te wijzigen wordt binnenkort naar de Tweede Kamer gestuurd.

“Het is belangrijk dat er een stevigere aanpak komt van organisaties die via hun activiteiten onze rechtsstaat ondermijnen,” stelt Yeşilgöz. “Er is in ons land geen plek voor activiteiten van organisaties, zoals lezingen of activistische toespraken, die als doel hebben leden op te hitsen om de democratie af te schaffen, voor evenementen waarbij discriminatie van bepaalde groepen wordt uitgedragen of voor het uitbrengen van tijdschriften of pamfletten waarin minderheidsgroepen worden verketterd of weggezet. Met nieuwe handhavingsinstrumenten kunnen we de maatschappij hier beter tegen beschermen.”

Het kabinet stelt onder andere voor dat een rechterlijk bevel kan worden opgelegd waardoor een organisatie zich gedurende een periode van maximaal twee jaar moet onthouden van bepaalde activiteiten. Daarnaast kan een organisatie worden veroordeeld bepaalde donaties of geldstromen te melden aan het OM, kan het OM inzicht krijgen in de financiële administratie van organisaties, kunnen tegoeden worden bevroren en kan er een verbod op bepaalde donaties worden opgelegd. De maatregelen kunnen apart, maar ook gezamenlijk worden opgelegd. De maatregelen komen in aanvulling op het strafrecht en andere al bestaande maatregelen, zoals de mogelijkheid om in uiterste gevallen rechtspersonen door de rechter te laten verbieden op verzoek van het OM.

Het voornemen van Yeşilgöz en het kabinet kan op sociale media rekenen op harde kritiek.

“Deze plannetjes van de minister van justitie zijn een groot gevaar voor de democratie,” meent rechtsfilosoof Paul Cliteur.

“Eindelijk actie tegen de Bill & Melinda Gates Foundation, Open Society [Foundations], de Postcode Loterij, het WEF, Gavi, Big Pharma, Big Tech, VN, WHO, Oxfam, WNF, Amnesty, IMF, NAVO, en, oh nee, dat is de niét ongewenste ondermijning. Gekke tekst Dilan, doorzichtig ook,” reageert jurist en publicist Sietske Bergsma.

Journalist en columnist Jan Dijkgraaf nam Yeşilgöz zaterdag onder vuur in zijn ‘Briefje van Jan’: “Natuurlijk is die aanvulling op de al bestaande wetten die jij gisteren naar de Tweede Kamer stuurde niet bedoeld om het échte tuig keihard aan te pakken. Want ik kan van die citaten van jou een nog kortere samenvatting maken. Sprekers bestraffen, evenementen verbieden, media verbieden, vooraf mensen de mond snoeren (a.k.a. censuur), donaties controleren, banktegoeden bevriezen, donaties verbieden.”

Data-onderzoeker Ferdi Tuinman vindt het verbieden van toespraken ‘ondemocratisch en doodeng’. “Je gaat namelijk iets verbieden waarvan je nog helemaal niet weet wat er gezegd gaat worden,” aldus Tuinman. “De democratie zie ik als iets wat we moeten beschermen. Tot zover ben ik het echt wel met de minister eens. Maar als we ondemocratische middelen inzetten, wat zijn we dan aan het beschermen?”

blckbx today

Vanavond in blckbx today spreekt redacteur David Boerstra over het opmerkelijke wetsvoorstel van justitieminister Yeşilgöz en het kabinet om ‘democratie-ondermijnende’ organisaties harder aan te pakken. Hij heeft het daarbij ook over de opmerkelijke Thorbecke-lezing die Kamerlid Pieter Omtzigt vrijdagavond hield in Zwolle.

Hierin beschrijft Omtzigt gedetailleerd hoe de Nederlandse regering zelf de grondwet aan zijn laars lapt, en dat er amper iets tegen gedaan wordt. Zo stelt hij dat besluiten steeds vaker op oneigenlijke plekken worden genomen, zoals in het Catshuisoverleg, aan klimaattafels of met lobbyisten, maar niet in de Trêveszaal en het parlement.

“Hiermee dreigt de parlementaire controle op de besluitvorming naar de achtergrond te verdwijnen," stelt Omtzigt, die als voorbeeld het Catshuisoverleg noemt. “De allerbelangrijkste besluiten van de regering, zoals de lockdown, avondklok en schoolsluiting zijn de afgelopen jaren genomen in een gremium dat volgens de wet helemaal niet bestaat, laat staan gecontroleerd kan worden door het parlement. Zonder transparantie en op de verkeerde plekken hebben niet de gekozen volksvertegenwoordigers het laatste woord, maar een minister, of erger nog een lobbyist.“

Ook stelt Omtzigt dat het budgetrecht van het parlement uitgehold is door van alles een ‘noodgeval’ te maken en dat de regering de gewoonte heeft om wetten slechts gedeeltelijk in werking te laten treden. “Dus als het goedgekeurd is door het parlement wordt het toch niet of gedeeltelijk in werking gesteld,” aldus Omtzigt, die daarnaast constateert dat de informatievoorziening aan de Kamer en de samenleving gebrekkig is. “Elke burger kan in Nederland de regering vragen om documenten openbaar te maken, op grond van de Wet open overheid. Maar stukken worden achtergehouden en zelden binnen de wettelijke termijn aangeleverd.”

Tot slot merkt het Kamerlid op dat het niet mogelijk is om naar een rechter in Nederland te stappen als wetten in strijd zijn met de grondwet en er dus via nationaal recht geen effectieve bescherming is van grondrechten. “De gevolgen daarvan zijn een slecht bestuur dat de parlementaire controle omzeilt en besluiten elders neemt. Hierin zit de kern van ‘slecht bestuur’, namelijk dat het land bestuurd kan worden door regenten, die bijzonder slechte besluiten kunnen uitvoeren zonder al te veel weerstand. De essentie van een democratie is immers dat burgers en journalisten de totstandkoming van besluiten kunnen controleren, zodat ze op basis daarvan bij verkiezingen hun stem kunnen uitbrengen. Maar in de praktijk kan dat nauwelijks.”

Staat controleert burger

Omgekeerd kan het wel: steeds meer controleert de staat de burger, ziet Omtzigt. Dat leidt tot grote ongelukken, zoals bij het toeslagenschandaal. Maar het legt ook de infrastructuur klaar waarmee een regering of een staat de bevolking kan controleren, commanderen en onderdrukken. Volgens Omtzigt wordt dat nog versterkt door de positie van het Europees Recht. “Wetgeving uit de Europese Unie, richtlijnen en verordeningen, heeft directe werking in Nederland en de aanname daarvan gaat feitelijk buiten de hele grondwettelijke ordening om. Wetgeving die in Brussel wordt vastgesteld, heeft een enorme impact op Nederland, zonder enige effectieve democratische controle uit Nederland.”