Prof. dr. Cees Hamelink over journalistiek in crisistijd

Koningen en keizers, priesters en predikers, maar ook hofnarren en Hollywood, juffen en journalisten, spindoctors en schoolmeesters: de identiteit van de verteller verandert door de tijd heen. Het vertellen van verhalen is in de cultuurgeschiedenis van de mensheid een universeel fenomeen. “De journalistieke verhalenverteller wil steeds iets nieuws, iets onverwachts vertellen,” stelt Hamelink. Dat kan echter ook misgaan.

Er zijn verschillende valkuilen waar moderne media voor moeten waken. “Bij veel crises is het verhaal dat het geheel onvoorzien was,” legt Hamelink uit. Maar dat is vaak aantoonbaar onwaar. Er is vaak sprake van het Cassandrasyndroom. Cassandra wist dat er Grieken in het paard van Troje zaten, maar de Trojanen geloofden haar niet. “Het is een menselijke neiging om alarmsignalen te negeren. Dit verschijnsel zit de verhalenvertellers in de weg,” aldus Hamelink.

Daarnaast moet de journalist moeite doen voor betrouwbare informatie. De verleiding is dan groot om achter de fluitspeler van Hamelen aan te lopen. “Die fluitspelers zijn de spindoctors en de professionele leugenaars,” zegt Hamelink. Ze volgen domweg de fluitspeler. Ook moeten journalisten keuzes maken. Door deze selectieve articulatie blijven grote delen van de werkelijkheid buiten beeld.

Daarnaast worden de media gezien als beschermers van de democratie, maar dit idee berust op een misverstand. Want de hoeders van de democratie zijn niet de media, maar de burgers. “Wat we nodig hebben is de grootst mogelijke pluriformiteit van stemmen,” stelt Hamelink. “En we zijn aardig op weg met het groeiend aantal verhalenvertellers op alternatieve platforms en de professionalisering daarvan.”