NGO’s houden Nederland verantwoordelijk voor leed asielzoekers Griekse eilanden

Zeven jaar geleden, tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis van 2015/2016, sloot de EU een deal met Turkije om de niet-aflatende karavaan boten met asielzoekers richting Europa een halt toe te roepen. In ruil voor zes miljard euro mocht Europa hen terugsturen naar Turkije. Veel asielzoekers kwamen echter onder slechte omstandigheden vast te zitten op de Griekse eilanden.

“Nederland had als voorzitter van de Raad van de Europese Unie een belangrijke rol bij de totstandkoming en uitvoering van de deal en had kunnen voorzien dat het mis zou gaan,” stellen Amnesty International, PAX, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling. “Nederland is daarom aansprakelijk en deals als deze mogen niet meer gesloten worden.”

Volgens de NGO’s had de Nederlandse regering beter moeten luisteren naar hun waarschuwingen dat de deal tot mensenrechtenschendingen zou leiden. Volgens de organisaties was het ‘duidelijk dat Turkije geen veilig land was, omdat het niet in de basisbehoeften van vluchtelingen kon voorzien’. Ook stellen zij dat ‘Griekenland een disfunctioneel asielsysteem heeft’.

Mogelijk rechtszaak

Het Europese Hof van Justitie boog zich er in 2017 al over en oordeelde toen dat de EU niet aansprakelijk gesteld kan worden, omdat de deal is gesloten door de afzonderlijke lidstaten. Daarom stellen de NGO’s Nederland nu aansprakelijk voor ‘onrechtmatig handelen'. Ze eisen dat de Nederlandse regering de juridische verantwoordelijkheid erkent voor het sluiten en blijven steunen van de Turkije-deal. Het is nog niet duidelijk hoe dat er concreet uit zou moeten zien.

“Mocht de Nederlandse regering haar aansprakelijkheid niet erkennen, dan volgt de tweede stap en spannen de organisaties een rechtszaak aan tegen de Nederlandse Staat,” waarschuwen de NGO’s.

“Het is niet kansloos, maar ik schat de kans klein in dat de organisaties een mogelijke rechtszaak winnen,” zei universitair hoofddocent Internationaal Recht Maarten den Heijer tegenover Trouw. “De rechter wil waarschijnlijk weten wat de inbreng was van Nederland bij de totstandkoming van de deal. Omdat onderhandelingen achter gesloten deuren plaatsvonden, is daar weinig over bekend.”

Ook werden de slechte omstandigheden in Griekenland niet direct veroorzaakt door de Turkije-deal, volgens Den Heijer. “De deal noodzaakt Griekenland niet om mensenrechten te schenden. Bij de uitvoering hebben lidstaten voldoende ruimte om mensenrechten te beschermen.” Daarnaast belemmert de deal bestaande mensenrechten-regels niet, zoals naar de Griekse rechter stappen.

Volgens VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans zijn afspraken zoals de Turkije-deal hard nodig. “Afspraken zoals met Turkije zijn nodig voor grip op migratie. Anders blijft de asielinstroom zo hoog en verdrinken nog meer mensen op zee. Nu willen NGO’s de Nederlandse staat voor de rechter dagen, om migratiedeals nog moeilijker te maken. Ongelofelijk.”

Italië

Twee weken geleden sprak premier Mark Rutte nog met de Italiaanse premier Giorgia Meloni over een nieuwe deal met Afrikaanse landen om een einde te maken aan de stroom asielzoekers die via Italië naar Europa komen. Maar de vier NGO’s willen dat de Turkije-deal niet als blauwdruk wordt gebruikt voor toekomstige afspraken.