BRICS opent met nieuwe valuta aanval op dominantie Amerikaanse dollar

Het nieuws van de BRICS-valuta werd afgelopen vrijdag als eerste bevestigd door de Russische staatszender RT. Naast de munt werd ook gehint op het uitbreiden van BRICS met een aantal nieuwe lidstaten, waaronder Venezuela, Mexico, Iran, Turkije en Saudi-Arabië, waarover tussen de BRICS-landen overeenstemming zou zijn bereikt. Het zou voor het eerst zijn sinds 2010 – een jaar na oprichting – dat het blok met nieuwe lidstaten wordt uitgebreid. Destijds was het Zuid-Afrika, dat als vijfde lid werd aanvaard, waarmee toen gelijk ook de naam veranderde van BRIC in BRICS. Die naam zou na de komende uitbreiding veranderen in BRICS+.

Niet ontkend

Leslie Maasdorp, vicepresident van de BRICS New Development Bank, temperde in een reactie weliswaar de verwachtingen over de snelheid waarmee de nieuwe valuta zal worden ingevoerd, maar ontkende het voornemen om de munt tijdens de top te presenteren niet. Maasdorp, die overigens ook is verbonden aan het World Economic Forum en het Aspen Instituut, zei dat het heel lang gaat duren voordat valutaveranderingen vorm krijgen. “Dus elke discussie over alternatieve valuta's is inderdaad veel meer een streven voor de middellange en langere termijn."

Volgens analisten is het waarschijnlijk dat de BRICS-landen tijdens de 15e BRICS-top, die van 22 tot en met 24 augustus gehouden zal worden in Zuid-Afrika, de goud-gedekte valuta zullen aankondigen. Sinds medio 2022 kopen de centrale banken wereldwijd goud in een historisch tempo, deels om hun reserves weg te diversifiëren van de Amerikaanse dollar. Analisten zien een door goud gedekte valuta als de volgende evolutie in dit proces. Zo zien ze de recente goudaankopen van China als een poging om de Chinese yuan – of een mogelijke BRICS-valuta – internationaal geloofwaardiger te maken ten koste van de dollar.

Veel animo voor BRICS-valuta

De interesse voor de aangekondigde BRICS-valuta, volgens velen een al langer verwachte logische stap, is groot. Ontwikkelingslanden die de BRICS-munteenheid willen accepteren, komen uit Azië, Afrika en Oost-Europa. Wit-Rusland is het eerste land in Oost-Europa dat heeft aangegeven de nieuwe BRICS-valuta te willen accepteren. Bovendien lijken veel Afrikaanse landen bereid hun steun voor de BRICS-valuta aan te kondigen na de lancering.

Thorsten Polleit, hoofdeconoom bij goud-groothandel Degussa, zei dat de aankondiging weliswaar een stap in de goede richting is, maar dat er nog een lange weg te gaan is. "Op het eerste gezicht klinkt een nieuwe transactie-eenheid, ondersteund door goud, als goed geld – en het zou in de eerste plaats een belangrijke uitdaging kunnen zijn voor de hegemonie van de Amerikaanse dollar," zei hij. Polleit voegde er echter aan toe dat het venijn in de details zit. "Om de nieuwe munteenheid zo goed als goud te maken, een echt gezonde munteenheid, moet deze op aanvraag converteerbaar zijn in goud. Ik weet niet zeker of dit is wat Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika in gedachten hebben. Goud gebruiken als geld, als rekeneenheid, zou een echte gamechanger zijn, daar bestaat geen twijfel over. Het zou kunnen leiden tot een scherpe devaluatie van veel fiatvaluta's ten opzichte van het gele metaal (inclusief de fiatvaluta's van de BRICS-landen), en het zou de prijzen van goederen in fiatvaluta's omhoog kunnen katapulteren. Het zou een schok kunnen zijn voor het wereldwijde fiatgeldsysteem. Ik ben er niet zeker van dat dit is wat de BRICS willen bereiken."

Veel analisten hebben gespeculeerd over een nieuwe wereldwijde valuta om de rol van de Amerikaanse dollar als wereldreservemunt uit te dagen. Eind maart schreef Jim O'Neill, voormalig hoofdeconoom bij Goldman Sachs, in een artikel gepubliceerd in Global Policy Journal dat de dominantie van de Amerikaanse dollar het mondiale monetaire beleid destabiliseert. Hij voegde eraan toe dat een BRICS-valuta die de dominantie van de Amerikaanse dollar uitdaagt, stabiliteit zou brengen in de wereldeconomie. Beleggers moeten echter niet verwachten dat China of andere grootmachten zullen verklaren dat ze de Amerikaanse dollar in de internationale handel onmiddellijk zullen opgeven.

Dollar onder druk

Toch is het een feit dat de westerse hegemonie en de rol van de Amerikaanse dollar als wereldreservemunt steeds meer onder druk staan. Het rentebeleid van de Amerikaanse centrale bank, het ongelimiteerd bijdrukken van geld onder andere tijdens de coronacrisis en het gebruik van de dollar als wapen, maakt dat steeds meer landen zich afkeren van de dollar. Bondgenoten van Rusland zoals China, die zelf ook onder vuur liggen van de Amerikanen, zagen dat Rusland na de invasie van Oekraïne werd uitgesloten van het internationale SWIFT-betalingssysteem, een ongekend zware sanctie. In ontwikkelingslanden is bovendien veel onvrede over door het Westen gedomineerde internationale instellingen als het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Wereldhandelsorganisatie (WTO), de G7 de G20 en de Wereldbank. Zoals de Indiase minister van Buitenlandse Zaken Subrahmanyam Jaishankar zei in zijn openingswoord op de BRICS-bijeenkomst van ministers van Buitenlandse Zaken in Kaapstad, Zuid-Afrika, op 1 juni jongstleden, laat de concentratie van economische macht ‘te veel naties over aan de genade van te weinigen’.

En dat is precies waar BRICS een eind aan wil maken. BRICS heeft als doel de afhankelijkheid van de Amerikaanse dollar als wereldreservemunt te verminderen. Wat de lidstaten verbindt, is een hartgrondige afkeer van de door de VS geleide unipolariteit en de overtuiging dat de BRICS-landen door samen te werken hun onderhandelingspositie bij onderhandelingen met Washington vergroten.

Ondanks grote verschillen op bestuurlijk en economisch gebied, hebben de lidstaten de afgelopen jaren samen grote stappen kunnen zetten in hun zoektocht naar financiële onafhankelijkheid. De sleutel tot het succes van BRICS sinds 2009 is het vermogen om interne meningsverschillen te omzeilen en zich te concentreren op gemeenschappelijke thema's, zoals de wens om een meer multipolaire wereld op te bouwen en de zuid-zuidrelaties te versterken. De combinatie van hun goudreserves, de aanstaande introductie van een eigen nieuwe munteenheid en de mogelijke oprichting van een retail-gedreven obligatiemarkt zou het traject naar de oprichting van een alternatief mondiaal financieel systeem kunnen versnellen. Een alternatieve new world order.

Maar de landen hebben met BRICS nog veel meer bereikt, waardoor ze een grote aantrekkingskracht uitoefenen op andere landen met opkomende economieën. Zo zullen tijdens de komende BRICS-top de vijf pijlers worden geëvalueerd, die Zuid-Afrika in 2014 aan de BRICS-top in Brazilië heeft gepresenteerd. De vijf pijlers omvatten het bevorderen van samenwerking voor economische groei en ontwikkeling; vrede en veiligheid; sociale rechtvaardigheid, duurzame ontwikkeling en levenskwaliteit; politiek en economisch bestuur; en vooruitgang door het delen van kennis en innovatie.

Sommige doelen zijn al bereikt met de oprichting van de BRICS New Development Bank in 2014, destijds aangekondigd als een alternatief voor de Wereldbank, die gedomineerd wordt door de EU en de VS. Deze nieuwe bank heeft als doel infrastructuurprojecten in de BRICS-landen te financieren. Bovendien kunnen ook ontwikkelingslanden en opkomende economieën die geen lid zijn van BRICS een beroep doen op deze bank. Een ander initiatief dat in 2015 werd gelanceerd door de BRICS-landen is het Contingent Reserve Arrangement (CRA). Dit mechanisme is bedoeld om landen te helpen die te maken krijgen met problemen als gevolg van de waardedaling van hun nationale valuta. Met het CRA bieden de BRICS-landen een alternatief voor het IMF. De BRICS-staatshoofden spannen zich ook gezamenlijk in voor wereldwijde vrede en veiligheid. Daarnaast heeft China's One Belt One Road-initiatief een enorme impact gehad op de investeringen in infrastructuur in ontwikkelingslanden en andere BRICS-lidstaten. De vrijwel ongelimiteerde toegang tot de Chinese markt is voor de andere lidstaten van onschatbare waarde.

BRICS in trek

Wie wil weten waarom steeds meer landen deel uit willen maken van BRICS, hoeft alleen maar te kijken naar de cijfers. De vijf aangesloten landen bestrijken dertig procent van het landoppervlak op aarde en 41 procent van de wereldbevolking. Ze zijn goed voor zestien procent van de wereldhandel en ongeveer 24 procent van de wereldwijde productie. Omdat het gaat om economieën die in opkomst zijn, zal dat aandeel in de toekomst alleen nog maar verder groeien.

In onderstaande animatie is te zien hoe de koopkracht van de inwoners van de BRICS-landen, die van van de G7-landen sinds 2020 overtreft.

Sinds de oorlog in Oekraïne en de (financiële) sancties tegen Rusland is het aantal landen dat zich wil aansluiten bij het BRICS-blok dan ook sterk toegenomen. Van een lijst van 19 landen in april is het aantal eind juni gestegen naar 41 landen. De landen die zich voorafgaand aan de top hebben aangemeld om lid te worden van de BRICS-alliantie zijn Afghanistan, Algerije, Argentinië, Bahrein, Bangladesh, Wit-Rusland, Egypte, Indonesië, Iran, Kazachstan, Mexico, Nicaragua, Nigeria, Pakistan, Saoedi-Arabië, Senegal, Soedan, Syrië, de Verenigde Arabische Emiraten, Thailand, Tunesië, Turkije, Uruguay, Venezuela en Zimbabwe.

Vooral de wens van Venezuela en Saudi-Arabië om onderdeel te worden van BRICS zal pijn doen in Washington en de rest van het westerse kamp. Beide landen horen tot de grootste producenten van ruwe olie wereldwijd. De stap van Saudi-Arabië is voor de VS extra vervelend. De al decennialang geldende afspraak tussen de Verenigde Staten en Saudi-Arabië om alle olie te verhandelen in Amerikaanse dollars – de petrodollar – staat onder druk sinds de VS met Iran onderhandelt over de nucleaire ambities van dat land. Vorig jaar berichtte The Wall Street Journal dat Saudi-Arabië met Chinese officials gesprekken voerde over het loslaten van de petrodollar ten faveure van de Chinese yuan. Een lidmaatschap van BRICS zal dat proces verder versnellen, verwachten analisten. Wat ook meespeelt is Opec Plus, waarmee Saudi-Arabië samen met Rusland geopolitiek tegenwicht biedt aan de Verenigde Staten. Op Unherd is daarover een verhelderend artikel te lezen.

Net als Venezuela worden de meeste Zuid-Amerikaanse landen momenteel gedomineerd door linkse regeringen die zich afkeren van de VS en zich richten op Rusland en China. “De BRICS vormen een schitterend alternatief voor samenwerking in het aangezicht van een wereldorde die werkt in het voordeel van een kleine groep," verklaarde de Argentijnse president Alberto Fernández vorig jaar tijdens een videoconferentie van BRICS.

"In deze nieuwe wereld van geopolitiek is een zeer belangrijke beweging ontstaan – de BRICS, een krachtige beweging die vandaag ongetwijfeld de speerpunt of de voorhoede wordt van de veranderingsprocessen, van de geopolitiek (en) van de wereldmacht," zei president Nicolác Maduro van Venezuela onlangs. Hij kreeg bij zijn wens om deel uit te maken van BRICS openlijk steun van de nieuwe president Luiz Inácio Lula da Silva van Brazilië.

De BRICS-alliantie controleert momenteel 8,7 procent van de oliereserves in de wereld. Dit percentage zou stijgen tot 26,2 procent als Venezuela toetreedt. Met Saudi-Arabië erbij zou daar nog ruim zestien procent bijkomen.

Oppassen voor China?

Hoewel het erop lijkt dat er overeenstemming is over uitbreiding, is er over het toetreden van nieuwe lidstaten binnen BRICS overigens lang geen consensus geweest. China streeft er al jaren naar om nieuwe leden op te nemen en het blok langzaam om te vormen tot een door China geleid bondgenootschap. Sinds 2017, toen het het BRICS Plus-concept presenteerde – een mechanisme om landen dichter bij de groep te brengen voordat ze uiteindelijk het volledige lidmaatschap krijgen – heeft Peking geprobeerd uitbreiding op de agenda te zetten. Na de invasie van Rusland in Oekraïne is uitbreiding ook interessant voor Moskou, omdat het zou kunnen helpen bij het creëren van een Rusland-vriendelijk blok als tegenwicht tegen westerse pogingen om het land te isoleren.

Brazilië en India zijn echter huiverig voor het toevoegen van nieuwe leden aan BRICS, omdat ze minder te winnen hebben bij een uitgedunde club met kleinere machten. Zowel Brasília als New Delhi vrezen dat uitbreiding een verlies aan Braziliaanse en Indiase invloed binnen de groep zou betekenen. In hun ogen zouden nieuwe leden vooral lid worden om gemakkelijker toegang tot China te krijgen, waardoor de BRICS-standpunten meer op China gericht zouden worden en mogelijk minder gematigd. Dit verklaart waarom India onlangs waarschuwde dat de beraadslagingen over uitbreiding nog steeds ‘werk in uitvoering’ was, en de Braziliaanse minister van Buitenlandse Zaken Mauro Vieira zei dat ‘BRICS een merk en een troef is, dus we moeten er goed voor zorgen, want het betekent en vertegenwoordigt veel’.

Toch lijkt het er sterk op dat China en Rusland hun zin krijgen, en het BRICS-blok op termijn met nieuwe leden zal uitgroeien tot BRICS+. Ondanks alle huidige uitdagingen levert BRICS veel voordelen op voor zijn leden. Maar als de groep tijdens de komende top in Johannesburg aankondigt nieuwe leden te accepteren, zou dat niet alleen gezien kunnen worden als een signaal van kracht van BRICS maar ook als een teken van het groeiende vermogen van China om de algemene strategie van het blok te bepalen.