Burgemeesters willen dat Kamer online gebiedsverbod snel in wet verankert

De burgemeesters, waaronder burgemeesters Sharon Dijksma van Utrecht (PvdA), Arjen Gerritsen van Almelo (VVD) en Sjoerd Potters van De Bilt (VVD), pleitten gisteren tijdens een rondetafelgesprek met Kamerleden en deskundigen in Den Haag voor een snelle wetsaanpassing om het online gebiedsverbod wettelijk te verankeren. Burgemeester Potters van De Bilt, die ook sprak namens de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), denkt daarbij aan een ‘beperkte kleine wettelijke aanpassing’ van de Gemeentewet. Het steekt de burgemeesters dat het momenteel wel mogelijk is om iemand die op straat doet aan opruiing een gebiedsverbod op te leggen, maar dat dit nog niet kan voor degenen die dit online doen.

In aanloop naar het rondetafelgesprek publiceerden 41 burgemeesters onlangs al een document waarin zij hun standpunten toelichten. Hierin riepen ze Den Haag op om ‘gemeenten niet de kastanjes uit het vuur te laten halen’ en zo snel mogelijk over te gaan tot het aanpassen van de wet ten behoeve van het digitale gebiedsverbod.

Raddraaiers strafrechtelijk vervolgen is geen goede manier om online oproepen tot rellen te voorkomen, zeggen de burgemeesters. Dat kan alleen achteraf en het kost bovendien veel tijd om hier bewijs voor te verzamelen. Straffen is ook niet waar burgemeesters op uit zijn, zegt burgemeester Gerritsen van Almelo, die eind vorig jaar in opspraak raakte nadat hij een online gebiedsverbod liet opnemen in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) van zijn gemeente.

Hij haalt liever vooraf ‘de angel eruit’ als onrust dreigt. "Voor de relschopper is het veel minder ingrijpend om een gebiedsverbod opgelegd te krijgen als daarmee een strafzaak wordt voorkomen," meent Gerritsen. "Wie het niet eens is met een online gebiedsverbod, moet daar ook tegen in beroep kunnen. Desnoods dezelfde dag."

Dijksma teruggefloten

De burgemeesters wenden zich tot de Tweede Kamer nadat een eigen initiatief van burgemeester Dijksma in februari van dit jaar door de rechter werd teruggefloten. In 2021 stelde Dijksma een online gebiedsverbod in tegen een 17-jarige jongen uit Zeist, die online zou hebben opgeroepen om in de wijk Kanaleneiland ‘in opstand te komen’ tegen het 2G-coronabeleid, tijdens een demonstratie tegen de coronamaatregelen. “Neem je matties en vuurwerk mee,” schreef hij. Dijksma legde hem daarop een online gebiedsverbod op. Dat hield in dat hij zich van de burgemeester op sociale media niet meer op die toon mocht uitspreken, en een boete van 2.500 euro kreeg opgelegd voor elke dag dat hij in overtreding was.

De jongen nam geen genoegen met het online gebiedsverbod en stapte uiteindelijk naar de rechter. Die oordeelde in februari dat Dijksma met de maatregel haar boekje ver te buiten was gegaan. Het verbod werd opgelegd op basis van de APV, maar volgens de rechter heeft die APV geen betrekking op de oproep tot het verstoren van de openbare orde in Utrecht die online werd gedaan. "Het verbod houdt in dat het verboden is om bepaald gedrag op een openbare plaats te tonen. Met het plaatsen van een online bericht wordt niet op een openbare plaats bepaald gedrag getoond," aldus de rechtbank. "De APV heeft betrekking op een fysieke plek, niet online."

In strijd met grondwet

In het oordeel van de rechter speelde ook de vrijheid van meningsuiting mee. Het verbieden van online uitingen zou die vrijheid op een ontoelaatbare manier beperken. "Ook een 'ongewenste mening' blijft een mening," stelde de rechter. "Het aan banden leggen van online berichten op de manier zoals Dijksma dat deed, is in strijd met de grondwet." De rechtbank wees erop dat opruiing wel strafrechtelijk kan worden aangepakt, maar dus niet door de burgemeester via een lokale regeling.

Dijksma liet weten in hoger beroep te gaan tegen de uitspraak van de bestuursrechter. "Ik wil meer jurisprudentie. Deze situatie vraagt om landelijke wetgeving en om houvast voor burgemeesters in een tijd dat oproepen tot geweld ook online worden gedaan. Stel ons in staat om bij online dreiging ook online de openbare orde te kunnen handhaven."

'Taak landelijke wetgever'

Na het oordeel van de bestuursrechter klaagde D66-Kamerlid Joost Sneller het jammer te vinden dat de politiek ‘het weer op bordje van de rechter heeft gelegd door de rand op te zoeken’. “Alleen de landelijke wetgever mag – onder voorwaarden – de vrijheid van meningsuiting beperken. Dit punt maak ik al bijna een jaar in de Tweede kamer,” zei hij op Twitter.

Het Kamerlid maakte al eerder kenbaar voorstander te zijn van een wettelijk kader, nadat hij samen met partijgenoot Dekker-Abdaluziz Kamervragen stelde na de ophef over een digitaal gebiedsverbod dat was opgenomen in de AVG van de gemeente Almelo. In december vorig jaar twitterde hij: "Ik snap de zoektocht om iets te doen tegen online opruiing, maar een online gebiedsverbod door de burgemeester op basis van de APV is niet de weg. Dit vraagt om steviger wettelijke basis en betere rechtsbescherming. En discutabel of burgemeester de aangewezen figuur is. Minister aan zet." Minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid erkende in antwoord op de Kamervragen dat er 'onduidelijkheden bestaan over het in te zetten instrumentarium'.

Ook na de uitspraak van de bestuursrechter over het digitale gebiedsverbod in Utrecht werden Kamervragen gesteld. Yeşilgöz schreef daarop in antwoord dat het ministerie van Justitie en Veiligheid 'in kaart brengt welk handelingsperspectief burgemeesters hebben voor de tijdige onderkenning, voorkoming of beheersing van online aangejaagde ordeverstoringen'. "Dit gaat om zowel juridische als niet-juridische mogelijkheden."

In de brief somt de justitieminister op waar op dit moment aan gewerkt wordt om de online oproepen tot rellen aan te pakken. Zoals een verheldering van het juridisch kader voor online monitoring door gemeenten rondom de openbare orde en veiligheid. Via het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) is er een webdossier jurisprudentie, handreikingen en praktische instrumenten op basis van ervaringen van gemeenten. Ook komt er een barrièremodel voor 'online aangejaagde openbare ordeverstoringen'.

VVD voorstander

De VVD maakte eerder ook al duidelijk voorstander te zijn van een online gebiedsverbod dat wettelijk kan worden opgelegd. “We zien steeds vaker dat rellen op straat veroorzaakt worden door ophitserij online. Daarom wil de VVD een digitaal gebiedsverbod,” zei Tweede Kamerlid Queeny Rajkowski in september 2022 namens haar partij in een video. “Dit digitale gebiedsverbod moet ervoor zorgen dat burgemeesters online kunnen ingrijpen, en dat ze het oproepen de kop kunnen indrukken, zodat dit soort ophitserij er niet voor zorgt dat er onrust en rellen ontstaan op straat.” Volgens het Kamerlid is het een goede manier om Nederland ‘samen veilig’ te houden.