Opinie: Oekraïne door de ogen van Poetin

De Russische president Vladimir Poetin zou uit zijn op het stichten van een groot Russisch rijk. De vergelijking met Hitler ligt nooit ver om de hoek. Ook wordt er gesuggereerd dat Poetin gek is geworden, alle rationaliteit heeft verloren, of handelt vanuit wrok. Maar Eurocommissaris Frans Timmermans spant de kroon wat betreft het etaleren van westerse perspectieven. Volgens hem is Rusland Oekraïne binnengevallen, omdat Poetin de aandacht wil afleiden van het klimaatprobleem.

Om de huidige crisis te begrijpen, is het zinvol om de vertrouwde westerse bril eens af te zetten, uit te zoomen en de situatie te bekijken vanuit een Russisch perspectief. Ook al is het ontzettend moeilijk – zelfs voor de doorgewinterde dissident – om los te komen van de rotsvaste overtuiging dat wij westerlingen in ieder verhaal de goeierikken zijn. Het toneelspel van de wereldgeschiedenis kent echter meerdere subplots die elkaar deels overlappen. En ieder verhaal heeft andere hoofdrolspelers met een eigen perspectief en een eigen oordeel over goed en kwaad.

Uitbreiding van de NAVO wordt in het Westen over het algemeen gezien als vooruitgang. Hoe meer landen zich bij de alliantie aansluiten, hoe veiliger Europa wordt, zo is de gedachte. Maar in Rusland denkt men daar anders over, vooral wanneer die uitbreiding te dicht in de buurt komt van hun grondgebied.

Sinds het einde van de Koude Oorlog is de NAVO geleidelijk uitgebreid richting het oosten. In 1999 werden Polen, Tsjechië en Hongarije lid van het bondgenootschap. Vijf jaar later, in 2004, voegden ook Slovenië, Slowakije, Roemenië, Bulgarije en de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen zich bij de NAVO. Dit moet al een bittere pil zijn geweest voor de Russen, maar kennelijk waren ze bereid dit te accepteren. Waarschijnlijk omdat het land zich destijds militair, politiek en economisch een stuk minder sterk voelde ten opzichte van het Westen dan nu.

Hierbij moet aangetekend worden dat alleen de Baltische staten direct grenzen aan Russisch grondgebied; de overige nieuwe NAVO-lidstaten bevinden zich niet direct in hun achtertuin.

Tijdens de NAVO-top in april 2008 in Boekarest werd besloten dat ook Kroatië en Albanië toe mochten treden tot het bondgenootschap. De VS stonden erop dat ook Oekraïne en Georgië lid zouden worden, maar dit stuitte op weerstand van een aantal Europese landen die beseften dat dit gevoelig zou liggen in Moskou. Als compromis werd in de slotverklaring van de top toch de volgende zin opgenomen: "De NAVO verwelkomt de Euro-Atlantische ambities van Oekraïne en Georgië om lid te worden van de NAVO. We zijn vandaag overeengekomen dat deze landen lid zullen worden van de NAVO."

Hoewel er geen concreet tijdspad aan verbonden werd, vormt de intentieverklaring van de NAVO om Oekraïne en Georgië op te nemen als leden een grote bedreiging voor Rusland.

Georgië ligt direct aan de Russische zuidgrens, strategisch zeer belangrijk gelegen tussen de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, op de drempel van de Kaukasus. In augustus 2008, een paar maanden na de top in Boekarest, vocht Rusland al een oorlog uit met Georgië om de zelfverklaarde republieken Zuid-Ossetië en Abchazië te steunen.

Voor Poetin is Oekraïne vanuit strategisch oogpunt nog veel belangrijker dan Georgië. Het is een groot land in het hart van Europa, heeft 44 miljoen inwoners en deelt een 2.300 kilometer lange grens met Rusland. Die staatsrechtelijke grens wordt niet gemarkeerd door natuurlijke barrières, zoals een rivier of een gebergte. Geografisch lopen de twee landen naadloos in elkaar over. Toetreding van Oekraïne tot de NAVO zou betekenen dat het voor Rusland een stuk moeilijker – en kostbaarder – wordt om de westgrens te bewaken.

Behalve de pogingen om Oost- en Centraal-Europese landen in militaire zin los te weken uit de Russische invloedssfeer, heeft het Westen ook steeds meer landen in economische zin geïncorporeerd. De Baltische staten, Polen, Slowakije, Hongarije en Roemenië zijn als nieuwe EU-lidstaten inmiddels economisch vervlochten met Europa.

Door de economische verwevenheid oriënteren die landen zich ook cultureel en politiek steeds meer richting het Westen. Het in 2014 getekende en in 2017 in werking getreden – na ratificatie door de individuele EU-lidstaten – associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU is in de ogen van Poetin een onacceptabele stap richting een volwaardig Oekraïens EU-lidmaatschap.

Het Westen heeft een onbedwingbare neiging om overal en altijd zoveel mogelijk democratie te willen verspreiden. Bezien vanuit het liberale paradigma waarmee een groot deel van de westerse bevolking is vergroeid, valt daar weinig tegenin te brengen. Maar voor iemand als Poetin moet dit als zeer bedreigend overkomen.

In Oekraïne kreeg deze neiging vorm door de westerse steun voor de Maidan-revolutie, die eind 2013 begon. De Europese Unie en Oekraïne hadden in de voorafgaande jaren een eerste versie van een associatieverdrag uitonderhandeld. Onder grote Russische druk weigerde de toenmalige president Viktor Janoekovitsj op het laatste moment echter het verdrag te ondertekenen. Dit leidde tot protesten van burgers die voorstander waren van het verdrag met de EU.

Na bemiddeling – bemoeienis in de ogen van Poetin – van de EU, met influisterende Amerikanen op de achtergrond, werd op 21 februari 2014 met Janoekovitsj en de oppositie overeengekomen dat er een interimregering en vervroegde verkiezingen zouden komen. Voor veel betogers ging dit akkoord echter niet ver genoeg. In het daaropvolgende tumult hebben Janoekovitsj en veel van zijn ministers het land moeten ontvluchten om plaats te maken voor een op het Westen georiënteerde regering, onder leiding van Oleksandr Toertsjynov. Poetin ziet dit als niets anders dan een door het Westen geïnitieerde coup.

Direct hierna lijfde Rusland de Krim in. De mogelijkheid dat Oekraïne volledig binnen de westerse invloedssfeer zou vallen, was voor Poetin reden om in elk geval de marinebasis in Sevastopol op de Krim en toegang tot de Zwarte Zee veilig te stellen. Vervolgens werden in Oost-Oekraïne de volksrepublieken Donetsk en Loehansk uitgeroepen – al dan niet met steun van Russische groene mannetjes.

Het Westen typeert het gedrag van Poetin dus graag als imperialistisch, een bedreiging voor de wereldvrede. Maar gezien de NAVO- en EU-uitbreidingen richting het oosten en de onbedwingbare drang van het Westen om democratische – anti-Russische – bewegingen in de regio te steunen, is de verklaring voor de huidige situatie misschien wel veel simpeler. Wellicht wil Poetin wel gewoon toezien op de territoriale veiligheid van Rusland.

Zowel in december als in februari heeft hij het Westen en Oekraïne nog tevergeefs gevraagd om de garantie dat het land nooit lid zou worden van de NAVO en dat er geen wapens opgesteld zouden worden. Hoe zouden de VS reageren als Rusland zwaar militair materieel zou opstellen in hun achtertuin?

Afghanistan, Irak en Libië – om maar een paar landen te noemen – zijn compleet in de vernieling geholpen in naam van westerse veiligheid. Om dan verbolgen te reageren wanneer Poetin naar militaire middelen grijpt in zijn streven om veiligheid voor Rusland te waarborgen, getuigt van een ernstig gebrek aan zelfreflectie en realiteitszin.

Poetin heeft heel wat op zijn kerfstok en is allerminst een verlichte en onfeilbare ziel die de wereld niets dan goeds brengt. En geen normaal mens is blij met een oorlog. Maar voor de Rus die houdt van zijn land en bezorgd is om de toenemende militaire dreiging van het Westen aan de Russische grens, is Poetin misschien wel de juiste man op de juiste plaats.

Stichting blckbx is een stichting zonder winstoogmerk die primair wordt gefinancierd door de donaties van haar eigen publiek. Voor de mensen, door de mensen en met de mensen is waar we voor staan.

Hoewel we zorgdragen om de kosten zo minimaal te houden, zijn er toch doorlopende kosten om gedegen professionele onafhankelijke content te maken. Hierbij valt te denken aan de techniek, de regie, de redactie, de webredactie en het onderhoud van de studio. Daarom kan blckbx alleen voortbestaan via het eigen publiek, dus door jou.

Als je dit artikel waardeert en de urgentie van Nederlands grootste onafhankelijk nieuwsplatform inziet, dan kan je meehelpen om de continuïteit van blckbx te waarborgen. Alleen door (regelmatige) donaties kunnen wij immers onafhankelijke content blijven produceren en dit verder uitbreiden, met als doel om met elkaar – en met steeds meer – de wereld beter te begrijpen.