Onafhankelijk onderzoek naar uithuisplaatsingen toeslagenaffaire tegengehouden

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gaat het om 1.675 kinderen die uit huis zijn geplaatst, nadat hun ouders door de Belastingdienst ten onrechte werden aangemerkt als fraudeurs. Velen van hen zijn nog steeds niet herenigd met hun ouders. Sommige ouders weten zelfs niet eens waar hun kinderen zich bevinden. Het is één van de grootste schandalen uit de moderne geschiedenis dat schreeuwt om een onafhankelijk onderzoek. Maar dat lijkt er voorlopig niet te komen.

De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) staat al vanaf januari klaar om te onderzoeken of de schuldenproblematiek, die veroorzaakt werd door de toeslagenaffaire, zo ontwrichtend was dat kinderrechters kinderen – al dan niet ten onrechte – uit huis plaatsten. Dit meldt het AD, dat uitvoerig sprak met Bart Tromp, senior rechter en als docent verbonden aan de RUG.

Gebrek aan medewerking

“Wij kunnen als universiteit toegang krijgen tot de gegevens van het CBS. Op basis daarvan kunnen wij ook vrij snel digitale dossiers van uithuisplaatsingen onderzoeken, om te zien of er een verband is tussen wat ik inmiddels ‘toegebrachte schulden’ noem, en uithuisplaatsingen. Ik moet helaas vaststellen dat het onderzoek niet van de grond komt door een gebrek aan medewerking,” zegt Tromp.

Uit een plan voor een klein onderzoek in Noord-Nederland ontstond het idee voor een groot, landelijk onderzoek. Onafhankelijke, wetenschappelijke onderzoekers zouden ook conclusies kunnen trekken over het functioneren van de rechterlijke macht. Die onafhankelijkheid kunnen de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en de Inspectie Justitie en Veiligheid, die ook onderzoek doen naar de zaak, immers niet bieden.

Raad voor de Rechtspraak

Omdat er nog geen opdrachtgever was voor het landelijke onderzoek klopte de RUG aan bij het gerecht in Noord-Nederland met de vraag mee te werken aan het onderzoek. “Die medewerking kregen we niet,” zegt Tromp. “Maar de Raad voor de Rechtspraak was op dat moment zelf ook aan het kijken naar de mogelijkheden voor onderzoek. Omdat we allebei met hetzelfde onderwerp bezig waren, overlegden we vanuit de universiteit met de Raad. Het waren vruchtbare gesprekken, de Raad wilde ons onderzoek wel meefinancieren. We waren heel ver, toen er in de Tweede Kamer een motie kwam, en alles werd bevroren.”

‘Pas op de plaats’

In mei werd een motie aangenomen waarin stond dat toeslagenouders en hun kinderen binnen een half jaar een herbeoordeling van dit besluit moeten kunnen aanvragen. “De gedachte bij de Raad voor de Rechtspraak was: dan moeten we pas op de plaats maken, we weten niet wat de regering gaat doen,” zegt Tromp. “Vervolgens hebben we overleg gehad met het ministerie en is via die weg contact geweest met beide inspecties. Alle seinen stonden daar op groen. Dat hebben we teruggekoppeld aan de Raad, maar we merkten toch dat het niet lekker liep.”

Slager keurt eigen vlees

“We hebben daarom ons onderzoeksvoorstel toen openbaar gemaakt,” vult hij aan. “Vervolgens heeft de Raad voor de Rechtspraak besloten om zelf onderzoek te gaan doen, op basis van een geselecteerd aantal dossiers.”

Het is echter de vraag wat een onderzoek waard is wanneer het wordt uitgevoerd door de Raad voor de Rechtspraak. Ten eerste is de Raad geen wetenschappelijke instelling die toegang heeft tot de cijfers van het CBS. Daarvoor is een wetswijziging nodig die nu in de maak is. Zonder die cijfers kan onmogelijk een compleet beeld verkregen worden. Maar nog veel belangrijker is het gebrek aan onafhankelijkheid, vindt Tromp. “De vraag die nu op tafel ligt is ook: kun je vertrouwen hebben in een onderzoek naar het functioneren van rechters, als dat onderzoek niet door een onafhankelijke partij wordt uitgevoerd?”

Er is geen contact meer tussen de RUG en de Raad. “In juli was er voor het laatst contact. Uiteindelijk was niet meer mogelijk dan dat wij de onderzoeksresultaten waarmee de Raad zou komen, zouden mogen gebruiken voor eigen onderzoek. Uiteraard hebben wij gezegd: zo werkt het niet, we zijn een serieuze universiteit die onafhankelijk eigen onderzoek wil doen. Dat is het laatste contact geweest.”

Kamervragen

Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt – die de toeslagenaffaire samen met Renske Leijten (SP) aan het licht bracht – reageerde op Twitter verbolgen op het tegenhouden van onafhankelijk onderzoek. “Dus onderzoek naar de uithuisplaatsingen van toezichthouders is tegengehouden? De Kamer vroeg om een onafhankelijk onderzoek (een jaar geleden). De inspecties – die toezicht hadden moeten houden – gingen zichzelf onderzoeken. Dit schreeuwt om uitleg.” Hij heeft inmiddels een reeks Kamervragen klaarliggen voor de minister voor Rechtsbescherming en de staatssecretaris van Financiën.