Overheid wil consumptievrijheid aan banden leggen met jaarlijks CO2-budget

Het adviesrapport van de overheidsinstantie PBL is gericht aan beleidsmakers en werd gepubliceerd op 16 maart, de dag na de verkiezingen. Bij het rapport hoort een begeleidende website.

“Verduurzaming van de economie, de aanpak van het woningtekort en het aanpassen van stad en land aan klimaatverandering vragen grote ingrepen in Nederland,” schrijft directeur Marko Hekkert in de inleiding. Daarom heeft het PBL toekomstscenario’s gemaakt, waarin verschillende keuzes ruimtelijk worden uitgewerkt en waarop ambtenaren hun beleid kunnen baseren. Het voorgestelde planeetpuntensysteem komt op hetzelfde neer als een CO2-budget.

Het scenario ‘Groen Land’

Het PBL hanteert de scenario’s ‘Mondiaal Ondernemend’, ‘Regionaal Geworteld’, ‘Snelle Wereld’ en ‘Groen Land’, waarvan de laatste het meest in het oog springt. “In het scenario ‘Groen Land’ staat planeet aarde centraal. Natuurinclusiviteit in gedrag en beleid is in deze samenleving vanzelfsprekend. Het halen van groene doelen rechtvaardigt het inperken van de consumptievrijheid. Dat geldt voor iedereen,” aldus het PBL.

Dit zou afgedwongen moeten worden door de overheid. “De Rijksoverheid vervult, maatschappelijk gelegitimeerd, een belangrijke trekkende rol in normstelling en handhaving.”

‘Roer moest om’

In een fictieve, vanuit het jaar 2050 beschreven, geschiedenis zet het PBL uiteen hoe het ‘Groene Land’ is gerealiseerd. De Urgenda-rechtszaak uit 2019 is hierbij een kantelpunt. Deze zaak dwong de overheid meer te doen om klimaatverandering tegen te gaan. “Hierna zouden er nog vele rechtszaken volgen, vooral tegen de overheid maar ook tegen bedrijven. In eerste instantie trok een activistische voorhoede de aandacht, maar gaandeweg riep een steeds groter deel van de bevolking op tot actie. Het roer moest om,” schrijft het PBL.

Budget voor ‘leefomgevingsonvriendelijk gedrag’

Essentieel is de invoering van het planeetpuntensysteem in het jaar 2030: ‘een jaarlijks budget voor iedereen, te besteden aan leefomgevingsonvriendelijk gedrag, niet overdraagbaar en niet verhandelbaar’.

Het puntensysteem is het resultaat van een tweeledig debat. “Enerzijds liep de maatschappelijke druk op de landelijke politiek snel op om tot een serieuze aanpak van de klimaat-, grondstoffen- en milieuproblemen te komen. Anderzijds woedde er een debat over de tweedeling in de samenleving.” Door het beprijzen van ‘vervuilende uitstoot en materiaalgebruik’ zouden de lagere inkomensgroepen hun leven ‘drastisch moeten aanpassen’, terwijl de grootste uitstoters dit niet zouden hoeven doen, ondanks de hogere kosten.

De oplossing komt in 2026 met een advies van de Raad voor het Klimaat: ‘een afzonderlijke valuta voor het consumeren van klimaat-, milieu- en grondstofonvriendelijke producten en diensten: een jaarlijks budget van planeetpunten voor iedereen’.

Uiteraard mag een waarschuwing voor desinformatie niet ontbreken. “Grootschalige desinformatie ondergraaft het omgevingsbeleid in alle vier de beleidsscenario’s, maar in elk scenario op een andere manier. Wijdverbreide desinformatie bemoeilijkt de succesvolle invoering (...) van het planeetpuntensysteem in ‘Groen Land’.”

Voedseltransitie

Het PBL komt met meer opmerkelijke ideeën. In het scenario ‘Groen Land’ eet in 2045 een meerderheid van de bevolking geen vlees meer, maar eet men voornamelijk plantaardige eiwitten. Door deze ‘eiwittransitie’ – een ander woord voor voedseltransitie – zal een sterke emissiereductie van de landbouw gerealiseerd worden.

In 2040 krijgen niet-menselijke actoren – zoals de aarde, planten en dieren – een politieke stem door de oprichting van een ‘Parlement van de dingen’. En in 2043 wordt beton verboden.

15-Minute city

Het scenario ‘Regionaal Geworteld’, waarin ‘men zijn actieradius verkleint’, is een variant op de 15-minute city. “Door functiemenging is het grootste deel van de dagelijkse bestemmingen in de eigen buurt of regio te vinden.” Mensen hoeven dan nooit ver te reizen voor hun benodigdheden. “Wijken en buurten vormen zo als het ware dorpen binnen de stad, met elk hun eigen voorzieningen.”

Bezit is hierbij van weinig belang, omdat er altijd ‘een buurthub is, waar wijkbewoners spullen, zoals gereedschap, kunnen lenen of huren, of een tweedehands product kunnen aanschaffen’.

In dit scenario fungeren crises als aanjager. Na corona en de Oekraïne-oorlog worden er in 2025 meer dan vijftig miljoen dieren geruimd wegens de vogelgriep. En in de jaren ‘30 gaat de wereld opnieuw in lockdown, omdat de vogelgriep dan ook mensen besmet. Het internationale transport wordt onbetaalbaar door de snelle prijsstijgingen van fossiele brandstoffen, waarna een antiglobaliseringbeweging ontstaat en mensen minder afhankelijk willen worden van productie ver weg.

CO2-budget

In augustus pleitte Barbara Baarsma, destijds directeur van de Rabo Carbon Bank, voor een persoonsgebonden CO2-budget om de uitstoot tegen te gaan. In tegenstelling tot het PBL, zag Baarsma juist wel iets in het verhandelen van uitstootrechten, wat haar op forse kritiek kwam te staan. Rijke mensen die bijvoorbeeld veel willen vliegen, zouden dan rechten kunnen kopen van mensen die te arm zijn om vliegtickets te kopen. “Zo kunnen mensen met een smalle portemonnee ook iets verdienen aan vergroening,” stelde ze voor.