Sociale krediet-trein dendert door: volgende halte Wenen

Binnenkort krijgt iedere inwoner van Wenen een app aangeboden waarmee zijn gedrag wordt beloond met ‘Weense muntjes’, meldt de website TKP. Wie CO2 bespaart, krijgt punten. Centraal in het systeem staat in eerste instantie de mobiliteit van het individu. De app, waarmee iemand beloningen kan opeisen, detecteert automatisch of de persoon zich te voet verplaatst, met de fiets of met het openbaar vervoer. Vervolgens wordt de CO2-besparing berekend in vergelijking met een autorit. Eén token vertegenwoordigt ongeveer 20 kilogram CO2-besparing. Via een QR-code kunnen de tokens worden ingewisseld voor toegang tot evenementen. Het project wordt beschreven in het regeringsprogramma van het Weense stadsbestuur.

Het sociale experiment had in 2020 van start moeten gaan, maar komt vanwege corona pas in het najaar van 2022. In eerste instantie gaan duizend inwoners van de stad de app testen. Het is de bedoeling dat het systeem daarna over de hele bevolking wordt uitgerold en voor iedereen onderdeel gaat uitmaken van het dagelijks leven. De gemeente Wenen noemt het project: "Een digitaal proef- en onderzoeksproject om klimaatvriendelijk gedrag spelenderwijs te belonen". Eerder werd bekend dat ook de Italiaanse steden Rome en Bologna en het Duitse Beieren een soortgelijk systeem gaan invoeren.

Chinees voorbeeld

Het idee van het sociaal kredietsysteem komt oorspronkelijk uit China, maar weet nu dus ook zijn weg te vinden naar Europa, gesubsidieerd door de Europese Unie. In China wordt het leven van burgers via het sociaal kredietsysteem tot in de kleinste details bepaald door de overheid. Mensen worden er niet alleen beloond voor goed gedrag, maar ook gestraft als ze iets doen wat de overheid liever niet heeft. Dat gaat heel ver. Mensen met een slechte score kunnen geen leningen krijgen, geen verzekering afsluiten, geen huis kopen en hun kinderen mogen geen opleiding volgen. Ook worden ze beperkt in hun mobiliteit en mogen ze bijvoorbeeld niet of minder met de trein of het vliegtuig. Geen deugdzame burger? Dan wordt je wereld zo klein mogelijk gemaakt door de overheid.

Maar ook voor mensen die zich wél braaf aan de regels houden, is het altijd oppassen geblazen in China. Slecht gedrag is namelijk niet alleen kritiek leveren op de overheid. Wie bijvoorbeeld door rood licht loopt, krijgt minpunten. Camera’s in de supermarkt zien precies wat je in je mandje legt. Te veel alcohol of vlees? Dan gaat je sociale score omlaag. Ook is het systeem in China erop gericht dat burgers elkaar goed in de gaten houden. Iemand die zijn vuilnis te vroeg aan de straat zet, krijgt strafpunten. Maar zijn buurman die hem aangeeft, wordt daarvoor beloond met pluspunten.

Het sociaal kredietsysteem werd gisteren uitgebreid besproken in de uitzending van blckbx today. Voor wie nog niet gekeken heeft en meer wil weten over wat het systeem precies inhoudt, wat erachter zit en wat de gevaren kunnen zijn voor de Europese burgers, is het terugkijken van de aflevering absoluut de moeite waard.

'Betrouwbare samenleving'

Aan de universiteit van Wenen wordt momenteel onderzoek verricht naar het sociale kredietsysteem in China. In het Institute of East Asian Studies loopt sinds 2021 een speciaal onderzoeksproject. ‘Engineering a trustworthy society’ is de naam van het project, dat gefinancierd wordt door de Europese Onderzoeksraad met meer dan 1,8 miljoen euro over vijf jaar. De ondertitel: ‘Ontwikkeling, perceptie en impact van China's sociale kredietsysteem’. Het sociale kredietsysteem wordt door de onderzoekers beschreven als een ‘ambitieus social engineering-project van de Chinese staat’. Het doel erachter: een ‘betrouwbare samenleving’ tot stand brengen.

“Achter het Chinese sociaal kredietsysteem zit een uitgebreid controlesysteem: Het verzamelt informatie van alle burgers, bedrijven en organisaties en probeert gedrag te sturen door middel van stimulansen en sancties", zegt het hoofd van het onderzoeksproject, Heinz Christoph, in een interview. Volgens Christoph is het experiment met de ‘Wiener-Token’ niet hetzelfde als het Chinese sociaal kredietsysteem. “Natuurlijk is het een beloningssysteem, maar je kunt toch moeilijk spreken van een sociaal kredietsysteem. Hier kies je of je meedoet, in China kun je niet beslissen of je meedoet. Vrijwilligheid is een cruciaal verschil tussen China en de Europese initiatieven.”

Virtuele schandpalen

Een ander verschil is dat in China de infrastructuur voor het sociale kredietsysteem al aanwezig is, meent Steinhardt. "Hoewel er afzonderlijke ‘proefprojecten’ in steden zijn, zijn andere elementen van het systeem al lang operationeel en wijdverbreid. Zoals de ‘zwarte lijsten’, virtuele schandpalen, zo te zeggen. Burgers die zich schuldig hebben gemaakt aan ongewenst verboden gedrag, worden daar vermeld."

Hij ziet geen tekenen dat Europa in de toekomst het Chinese sociale kredietsysteem zal overnemen, waarvoor critici waarschuwen. Zijn onderzoeksproject moet daarentegen een aantal mythen ontkrachten die in Europa de ronde doen over China en zijn sociale-kredietstelsel. "Natuurlijk hoop ik ook dat de Commissie geïnteresseerd zal zijn," zegt Steinhardt op de vraag wat de EU als donor van het onderzoeksproject zou verwachten.

Tot slot probeert hij een paar dingen op te helderen: er is geen bewijs dat het sociale kredietsysteem in China gekoppeld is aan openbaar cameratoezicht, ‘hooguit in het wegverkeer’, voegt hij eraan toe. "Maar het is niet zo dat je bij elke bocht gevolgd wordt." Bovendien is een sociaal kredietsysteem volgens hem niet bedoeld om een voorspellend gedragssysteem te ontwikkelen, eventueel ook met behulp van kunstmatige intelligentie. “Het gaat niet om toekomstig gedrag, maar om gedrag in het verleden.”

Wenen ook smart city

Overigens ziet Wenen zichzelf ook als een ‘wereldwijde pionier’ op het gebied van ‘slimme steden’, aldus burgemeester Ludwig. Wenen zet zich in voor de 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van Agenda 2030 van de Verenigde Naties en wil een zogeheten smart city worden. Ludwig heeft daarbij een duidelijk doel voor ogen: Wenen moet de ‘digitaliseringshoofdstad van Europa’ worden.

Over stichting blckbx

Blckbx is een stichting zonder winstoogmerk die wordt gefinancierd door donaties van haar eigen publiek. Voor de mensen, door de mensen en met de mensen: dát is waar blckbx voor staat.

Hoewel we ervoor zorgen dat we de kosten zo minimaal mogelijk houden, zijn er toch doorlopende kosten om gedegen en professionele content te maken. Denk hierbij aan de techniek, de regie, de redactie, de webredactie en het onderhoud van de studio. Om de continuïteit van blckbx te waarborgen, hebben we daarom jouw hulp nodig.

Als je dit artikel waardeert en de urgentie van Nederlands grootste onafhankelijke nieuwsplatform inziet, dan nodigen we je van harte uit om ons te steunen. Alleen dankzij regelmatige donaties kunnen wij onafhankelijke content blijven produceren en onze reikwijdte vergroten, met als doel om de wereld beter te begrijpen. Voor de mensen, door de mensen en met steeds méér mensen.