Aanhoudende kou

Ik pijnig me suf over de vraag hoe een samenleving zo in de war kon raken. Wetenschappers, journalisten, politiek en burgerij: op alle fronten broeiden en bruisten driften en overtuigingen. Braaf politiek verpakt in gezondheidskundige wenselijkheden voor individu en samenleving. Impliciet konden onuitgewerkte spanningen worden geprojecteerd op sociaal-maatschappelijke fenomenen en tendensen zoals verloedering, verharding en extremisme. Men rekende niet alleen af met de initiële dreiging maar ook met de ‘gekken’ die, zo werd verondersteld, de medemens naar een afgrond wensen.

Angsten, copingstijlen, afweer en de groepsdruk van wie vertelt wat salonfähig is en wat wappie, vertroebelden de blik op de realiteit en creëerden dwaasheid, verpakt in rationaliseringen wat goed of slecht zou zijn. Onszelf een loer draaiend. Zo tobden we ons een weg voor of tegen. Waarheden en twijfels waren niet van de lucht. Alles in een angstaanjagend tempo opgevoerd door politiek en media. De degens werden overal getrokken en al snel gekruist tot men niet meer terug kon. Gevangen in het eigen gelijk zocht men passende bewijzen om de eigen muren hoger en hoger op te kunnen trekken, van waarachter men elkaar bleef bestoken met vernederingen en bedreigingen. Alles met een maatschappelijk gepolariseerd slagveld tot gevolg. Als in een oorlog bracht het slechts schade en geen antwoorden op vragen, geen zicht op elkaars perspectieven. En onder de oppervlakte sluimerde de menselijke overheersingsdrift voort. Wat ontbrak was rust.

De laatste maanden leek er een mildheid te ontstaan. Een besef zelf ook oogkleppen te hebben gedragen, die men alleen maar bij de ander aanwees. Na een periode van polarisatie ademde Nederland in de decembermaand vrede en inkeer. Velen koesterden hoop op verzoening en een einde aan ophitserij en negativiteit. ‘Rioolluchten’ en de wens tot het verbieden van partijen, het kon allemaal wel eens verleden tijd zijn, zo groeide de hoop. Een behaaglijke warmte verdreef langzaam de kou. “Zelfreflectie, eindelijk,” dacht ik.

Totdat D66-voorvrouw Sigrid Kaag het nieuwe politieke jaar deze week opende met het wegvagen van al mijn hoop met de sleetse opmerking dat rechts-extremisten en complotdenkers de democratie zouden bedreigen en een ander artikel vervolgens kopte dat extreemrechts meer mainstream zou zijn geworden. Hoe spijtig dat politieke partijen inmiddels zo verhard zijn en de pot voortdurend de ketel blijft verwijten, waardoor men niet ziet dat men zelf nalaat wat men predikt. De kerst-mis had dus niets gebracht. Zowel op links als rechts is men de rem kwijt als het gaat om het verwoorden van overtuigingen. Blijkbaar kan dit alleen met excessieve uitspraken over andermans ideeën en door politieke tegenstanders te demoniseren.

Het had Mw. Kaag gesierd wanneer ze in haar politieke opponenten, die eveneens al jaren bedreigd worden, haar eigen leed en kwetsbaarheid had herkend en hen vanuit erkenning van eigen angsten had ‘opgezocht’ door het bijvoeglijke naamwoord ‘rechts’ weg te laten. Ze had – wilde ze oprecht overkomen – moeten oproepen tot een gezamenlijke strijd tegen onfatsoen door elk extremistisch gedrag af te keuren. Ook de media lieten deze kans lopen. En zo maakt men zich opnieuw schuldig aan dat wat men de ander verwijt: polariseren.

Het midden vinden van waaruit men ieder de hand kan reiken, en niet slechts de selectieve groep zelfbevlekkers, lijkt erg lastig. Bij politici, media, experts en dus zelfs bij slachtoffers gaan emoties met elke moraal aan de haal. Inhoud bindt, maar levert nooit het gelijk. Laat staan vrede. Die vindt men slechts in het ervaren van gelijkheid in angst en kwetsbaarheden.

Onze goede bedoelingen uitschreeuwen door het selectief beschuldigen van anderen en de hand niet in eigen boezem kunnen steken is een teken van emotionele zwakte of van geraffineerde strategische politiek. Het bereiken van een gezonde en vredige aarde vraagt er juist om dat men eerst in staat is om in de eigen achtertuin van het geweten een stokje te steken voor de ontwikkeling van een slecht ‘klimaat’. Saamhorigheid is de enige vruchtbare grond voor groei.

Als dreiging wegvalt moeten gedachten en woorden een andere kleur en kracht zoeken.

Voorwaarde voor een gezonde interpretatie van de werkelijkheid is het vermogen om met een opgeruimd innerlijk met anderen in gesprek te durven gaan. Opgeruimd in de zin van vrij van angst, spanningen en machtswellust. En daardoor opgeruimd in de zin van vrolijk gestemd. Optimistisch, inclusief en open minded zijn is niet eenvoudig. En ook niet af te kopen door vlaggen aan de gevel of museumplakkerij. Het gelijk in de eigen groep halen is bovendien betekenisloos. Je durven verdiepen in de ander is pas echt daadkrachtig.

Niet het argument is de weg naar harmonie, maar liefde. De onvoorwaardelijke aandachtige ontmoeting is wat de democratie beschermt. Gebrek daaraan is wat democratieën bedreigt. Inkeer, nederigheid en een open geest die niet verkokerd is in het eigen gelijk en niet verhardt door gestolde angsten, leiden naar innerlijke rust wat het uitdragen van vrede in de buitenwereld uiteindelijk wel oprecht doet klinken.

De winkelier aan de overkant van het plein haalt zijn Oekraïne-vlag naar binnen. Niet bestand tegen hagelstormen. Symbolisch voor de huidige politiek. Vlaggen en verwijten schieten tekort bij zwaar weer. Vingerwijzen, vroomheid en vitten, het is leeg en brengt alleen maar meer kou.

Huibrecht Boluijt (Dinteloord, 8 januari 1967) behaalde zijn doctoraal in de Gezondheidspsychologie. Hij is vrijgevestigd psycholoog en therapeut in Middelburg. Als columnist, opiniemaker en spreker deelt hij, vaak met psychologisch-wetenschappelijke duiding, vlijmscherp zijn perspectief op wat er om ons heen gebeurt.