Shalom

Het is vrijdagmiddag. Ik stuur mijn auto over polderwegen door Brabantse dorpen. Uitgenodigd door een rabbijn ben ik op weg naar een ontmoetingsweekend van Joden en Christenen. Vanuit de autoradio klinkt een interview met een rechtsfilosoof naar aanleiding van het door NRC gebrachte nieuws over hoe de publieke opinie al jarenlang door slinkse politiek, gebruikmakend van zogenaamde experts, wordt beïnvloed en het open debat vermeden wordt door andere meningen te demoniseren en het als desinformatie op de media-cancellijst te krijgen. Vol overgave stemt een ‘geselecteerd’ groepje hun mening af op het eenzijdig gefundeerde trial and error-overheidsbeleid dat daardoor polarisatie en daarmee de ‘verdeel en heers’-strategie aanwakkert.

Niet dat de Nederlandse staatsvorm te vergelijken is met kwaadaardige regimes en evenmin is het geleden leed dat we op 4 mei herdachten te vergelijken met wat verfoeide burgers of wetenschappers nu overkomt, maar toch bekruipt mij blijvend een unheimisch gevoel. Wat namelijk herkenbaar is, zijn tendensen van indoctrinatie, groepsvorming en van daaruit het groeiende onvermogen in de samenleving om te leren van elkaar.

Door omstandigheden iets verlaat, arriveer ik in de centrale ruimte van het voormalig Kapucijnenklooster, waar op dat moment de andere gasten al aan het avondmaal zitten. Ik groet hen en zoek de enige vrije plaats aan de meterslange kloostertafel. Naast mij aan de linkerzijde, zo bleek even later, een dominee en aan mijn rechterzijde een jonge schrijfster, Joodse van afkomst en voorzanger in een synagoge. Ingesloten tussen twee geloven was ik benieuwd naar wat er in het weekend zou gaan gebeuren.

Geloof, een vreemd fenomeen eigenlijk. Mensen geloven in zichzelf, God, wetenschap, maar ook UFO’s. Het reikt te ver om op deze plek dit fenomeen uitputtend psychologisch te duiden, maar wat op z’n minst tot nadenken moet aanzetten, is dat zoveel oprechte en ontwikkelde mensen overtuigd kunnen zijn van hun enige ware geloof en navenante Waarheid. Het is een diep gevoel van weten waar geen speld tussen is te krijgen.

Wetenschap daarentegen laat zich erop voorstaan zich op feiten te beroepen. Velen veronderstellen daarom dat dit het religieus geloven in waarde overstijgt, omdat bewijs voor het aantonen van Gods bestaan ontbreekt. Maar wat nu als wetenschappers de meest basale wetenschappelijke wet, dat men moet openstaan voor een wetenschappelijk debat, gaan negeren en de antithese geen ruimte biedt, terwijl twijfel nu net de stuwende kracht van wetenschap is? Is dan wetenschap niet juist verworden tot religie? Sterker nog, wint religie het niet juist van wetenschap als cement voor een vredelievende samenleving omdat daar wel ruimte mag bestaan voor twijfel, gesprek en een individuele relatie met God? Vooropgesteld dat ook verschillende religies onderling elkaar de ruimte geven om het hun gegeven ‘Woord’ te laten beleven en onderzoeken.

Mij was gevraagd om vanuit mijn kennis van de psychologie stil te staan bij de betekenis van veerkracht en dankbaarheid. Aangekomen op mijn plaats van bestemming, een gehucht midden in de bossen, leek het erop alsof de tijd er had stilgestaan. Het was als een decor waarin mijn ouders hun jonge naoorlogse jaren moeten hebben beleefd. Een dorp dat stilte ademde, geen drukte van verkeer, geen toeterende of foeterende mensen, geen wappies, mondkapjes of verdeeldheid. Een land net bekomen van oorlogsellende en tweespalt. Foute mensen bekenden schuld en werden hun fouten vergeven. De vrede was terug.

Ik draag mijn koffer naar mijn hotelkamer en denk aan het radio-interview van zojuist, waarin de rechtsfilosoof grondig aan de tand werd gevoeld. Hij zag niet in van zijn initiële taken en expertise verdwaald te zijn geraakt. Mijn hotelkamer kijkt uit op een Jezusbeeld en ik denk: wie zonder zonden is, werpe de eerste steen. En bovendien, gedane zaken nemen geen keer. Spijt betuigen vraagt net als vergeving moed. Maar dit wederkerig proces slaagt alleen als beiden hun zwaktes erkennen. Het op onethische en manipulatieve wijze vanachter schimmige schermen sturen van de waarneming en beoordeling van burgers en het traineren van het publieke debat is uiterst bedenkelijk en het vermogen te reflecteren op het eigen gedrag is dat bij velen nog steeds.

Soms is voor mensen de waarheid lastig te verenigen met hun geweten en resten twee opties. Erkennen of vluchten. Het eerste laat zich makkelijk verklaren, er is inzicht, maar het is moeilijk. Het ego verdringt, verdraait, ontkent of jokt daarom liever en men blijft kritische denkers die vragen om een erkenning van gemaakte fouten, en die daarmee de deur openzetten voor vergeving, wegzetten als mensen met spookverhalen. Notabene wetende dat de implicaties van hun polariserende optreden veel breder reiken dan alleen de coronaperiode.

Mijn weekend startte op vrijdag met de opening van de sjabbat. Op de zondag werd de dag des Heren gevierd. In beide religies wordt de rustdag ingevuld met bezinnen, zang en aanbidding. Elke religie kent haar wetten, rituelen en symbolen. Zouden de twee Almachtigen duchten dat hun volgelingen in de andere keuken gluren? Zou de ene of andere God hun volgelingen angstig bespieden uit angst dat hun narratief schade lijdt? Ik schat de Almachtige hoger in.

Het op slinkse wijze beïnvloeden van de publieke opinie met als beoogd resultaat een gewenst narratief aannemelijk en daardoor aanvaard te krijgen is manipulatie! Dat past dictaturen en Goddeloosheid. Daar dicteert angst de onthechting van elkaar. Niet omdat men het oneens is, maar omdat de liefde dooft doordat het erkennen van elkaars ongelijkheid en het kunnen vergeven van elkaars fouten als enige weg naar vrede wordt veronachtzaamd. Waar rancune is, kan geen vrede ontstaan. Evenmin waar ontkenning is. Tijd voor de dialoog. Zo eenvoudig, voor hen die moedig zijn. Zo moeilijk voor hen die bang zijn.

Politieke partijen willen andere cancelen, media willen andere media de mond snoeren, wetenschappers die net als burgers onderling niet meer vrijuit durven spreken en zich gevoeglijk aansluiten bij het, via media en politiek bestuur, gebrachte geluid. Iedereen is bang. Terwijl zowel media als politiek het debat en de ontmoeting juist zouden moeten entameren omdat ze hun bestaansrecht ontlenen aan de dualiteit wat altijd leidt tot nieuwe inzichten en als smeerolie dient voor een democratie. Alleen in dit spanningsveld van tegenkrachten is angst te verslaan. Alleen dan, in relatie met de andersdenkenden ontstaat, hoe paradoxaal ook, vernieuwing en vrede. Maar helaas, achter mooie idealen van diversiteit en democratie klinkt een geluid dat het vrije woord inperkt en afwijkende stemmen excommuniceert.

Het naoorlogse Nederland kende tolerantie en vrijheid van meningsuiting als tekenen van een gezond politiek klimaat. Men wilde samen optrekken ondanks verscheidenheid. Men verdroeg pluriformiteit. Nu blijft het bij het preken ervan. Angst en onzekerheidsbehoefte creëren tegenwoordig juist allerlei systemen om mensen te controleren vanuit de idee-fixe om in een absolute eenstemmigheid de innerlijke rust te kunnen hervinden. Dynamieken die ook religies fundamentalistisch maken en ze van hun zuiverheid ontdoen.

Het weekend waarin verschillende gezindten elkaar ontmoetten werd tot een oase van vrede en liefde. Het delen van mooie verhalen, muziek en menselijke verlangens en emoties maakte eenieder lichter. Veerkracht vinden blijkt geen monnikenwerk. Het gaat juist om het afleggen van ballast. En dat is wat leidt tot het gelukzalige gevoel van dankbaarheid. Het af-leggen is als ver-geven. Het geloven in God, liefde, waarheid en wetenschap is niets anders dan de eigen overtuigingen minder serieus nemen, de eigen tekortkomingen erkennen en de waarheid in de verbinding met en tussen elkaar zoeken in plaats van door zwaar beladen met trauma’s, regels en wetten strak turend naar de hemel of de wetenschappelijke publicatie de blik op elkaar te verliezen.

Na het uitchecken in het hotel wandel ik nog even de tuin in. Plots staat naast mij de eigenaresse. Ze vertelt me van de wonderen waar moeder Maria verantwoordelijk voor zou zijn en waardoor het dorp sinds de Middeleeuwen voor veel gelovigen als een heilige plek geldt. Zo zou een spontaan opwellende waterbron haar werk zijn. Ik wandel naar de plek. De fontein staat er verroest bij, geeft geen druppel. Hier geen wassen van handen in onschuld. Ik kijk naar de doorbrekende zon en bedenk me hoe nietig we zijn. Waarom onze arrogantie niet afleggen en elkaar de hand reiken? Daar is geen water voor nodig, alleen durf.

Huibrecht Boluijt (Dinteloord, 8 januari 1967) behaalde zijn doctoraal in de Gezondheidspsychologie. Hij is vrijgevestigd psycholoog en therapeut. Zijn praktijk voor psychotherapie is gevestigd in Middelburg. Als columnist, opiniemaker, spreker en docent deelt hij met psychologisch-wetenschappelijke duiding vlijmscherp zijn perspectief op wat er om ons heen gebeurt.