Huibrecht Boluijt: Journalistieke sociale media wacht opgave

Platforms als blckbx.tv, De Nieuwe Wereld en Weltschmerz vonden hun bestaansrecht doordat grote groepen nieuwsconsumenten de kwaliteit van de traditionele nieuwsplatforms niet meer afdoende vonden. Het ervaren gebrek aan transparantie en het ontbreken van een breed en open debat op tal van actuele thema’s waren de doorslaggevende oorzaken van de oprichting én de populariteit van nieuwe journalistieke en opiniërende internet-media.

De maatschappelijke onrust tijdens de coronacrisis zorgde ervoor dat deze platforms aan populariteit wonnen en zich stevig vestigden als alternatieve nieuwsmedia. Men zou ze ook complementaire media kunnen noemen. Niet het nieuws wat ze brengen is complementair, want strikt genomen is nieuws nieuws, maar dat wat complementair is, dat is het perspectief van waaruit men nieuws onderzoekt en duidt. Maar daarmee is het respect vanuit de samenleving en de reguliere media nog steeds niet gewonnen. De eerste argwaan lijkt dan wel te slinken maar erkenning van de journalistieke waarde van deze platforms blijkt een weg van de lange adem, hobbels en valkuilen.

De inmiddels geprofessionaliseerde internet-platforms, esthetisch goed vormgegeven door professionals die hun sporen in de IT- en grafische wereld hebben verdiend, krijgen inhoudelijk gestalte door naast een vakkundige journalistieke ruggengraat over het algemeen hoger opgeleide, niet zelden academisch geschoolde gasten aan te laten schuiven, die hun licht laten schijnen op nieuws en actualiteiten. Experts die binnen hun vakgebied geen onbekenden zijn. Desondanks is het opvallend dat deze nieuwe media, uitsluitend door het innemen van een ander standpunt van waaruit het nieuws kan worden belicht, voor velen nog een bedreiging vormen. Opmerkelijk, want psychologische basisprincipes, biologisch en evolutionair primair, van waaruit elk mens de wereld om zich heen controleerbaar en leefbaar houdt zijn namelijk de waarneming en beoordeling van zoveel mogelijk informatie, waarop men zich een mening kan vormen van de realiteit in de externe wereld. Overleven is immers primair een zaak van goed opletten.

Als het gaat over het consumeren van nieuwsberichten dan vereist dit het vermogen om in de interne wereld –mentale kracht – te durven kijken naar zaken die buiten het eigen begrippenkader en comfortzone liggen. Hierbij gaat het niet alleen om de durf om een andere kijk op het nieuws toe te laten en te onderzoeken, maar evenzeer om in tijden van polarisatie en demonisering van alternatieve media jezelf uit te spreken over het feit dat je naast reguliere media ook andere media volgt. Het vraagt om lef het risico te lopen niet te worden weggezet als achterdochtig, ontevreden of onruststoker. En daarnaast om de vaardigheid jezelf daarover te kunnen verantwoorden.

En daar komt een interessant fenomeen aan het licht. De moderne mens, die prat gaat op het individuele recht van denken en spreken en in de illusie leeft autonoom te zijn, is dat in het geheel niet meer. De afgelopen decennia lijkt men het kritische denken ontnomen te zijn via… juist de media. Media die in alle tijden, en met de opkomst van moderne technologieën nog nadrukkelijker, door de politieke en financiële macht gebruikt worden om de moderne mens, zonder dat deze het bemerkt te conditioneren. Een probaat middel om die conditionering te bewaken door hen die menen het alleenrecht te hebben op de interpretatie van feiten of door hen die uit zijn op macht, is door een onaangename framing op vrije geesten en dwarsdenkers toe te passen.

En hier stuiten we op een ander interessant fenomeen. De fundamentele blinde vlek van media: het zich afzetten tegen collega’s die andere standpunten innemen. Want het is immers de intrinsieke opgave van media om elk geluid te onderzoeken en iedere stem gehoor te bieden en om meerdere standpunten in te nemen van waaruit men nieuws aanschouwt en beoordeelt. Daarmee ligt voor zowel de mainstream – als de sociale media-platforms een psychologische valkuil op de loer: zich door elkaar niet gekend en gerespecteerd weten met de reflex om boven die ander te gaan staan. Dit groepsdenken voedt polarisatie wat met een vernietigende kracht overslaat op de samenleving.

De media, welke vorm dan ook, zouden er zelfs goed aan doen door de burger aan het twijfelen te brengen zodat deze gedwongen wordt tot zelfonderzoek. Niet alleen in de buitenwereld maar ook in de eigen binnenwereld: ‘waarom denk ik wat ik denk?’ Volgers van de nieuwe platforms worden soms als lastig betiteld door hen die zich zonder twijfel willen nestelen in één waarheid en het denken liever uitbesteden aan hen, waarvan zij altijd het idee hebben gekoesterd dat die een prima bron en houvast bieden. De spanning die anders vrijkomt, wanneer er een ander licht op nieuws schijnt en er mogelijk onwelgevallige zaken opdoemen die aan het eigen gevormde mens- en maatschappijbeeld kunnen tornen, is voor hen onverdraaglijk. Deze mensen vormen zonder dat zij het weten een collectief tegen vooral de eigen angst maar projecteren hun ongemak op hen die de onwelgevallige boodschap brengen of op z’n minst willen aanzetten tot zelf denken. Niet de interne spanning als intrapsychisch euvel, vaak als karakterologisch ongemak resonerend in de persoonlijke en relationele sfeer, wordt bevraagd, maar zij die de spanning oproepen.

Het gegeven dat men maar één realiteit wenst te erkennen treft echter ook velen van hen die de afgelopen jaren bestaansrecht aan de nieuwe platforms verleenden. Ook zij zullen moeten waken voor verharding en kijken naar dezelfde interne angsten en motivaties, waardoor men geneigd is om bij de ontmoeting met de ander weg te blijven. Misschien nog wel meer dan zij die vanuit de gevestigde instituties hun geluid brengen of zij die dat geluid volgen. Want na het creëren van nieuwe parallelle wegen is het veel effectiever om de ander daarop welkom te blijven heten in plaats van met de strijd om het gelijk de ander die route op te willen leggen.

Huibrecht Boluijt (Dinteloord, 8 januari 1967) behaalde zijn doctoraal in de Gezondheidspsychologie. Hij is vrijgevestigd psycholoog en therapeut in Middelburg. Als columnist, opiniemaker en spreker deelt hij, vaak met psychologisch-wetenschappelijke duiding, vlijmscherp zijn perspectief op wat er om ons heen gebeurt.