Huibrecht Boluijt: ‘Men is gedoe-moe geworden’

Opgejaagd door onheilsprofeten rent iedereen van hot naar her. Steeds sneller om de harde roep van de stilte te ontlopen. We overschreeuwen onze angst en lafheid. En met onze laatste krachten vluchten we in hebzucht en strijd om onze leegte op te vullen. Wat is het toch dat we niet meer stil kunnen zijn?

Vroeger vormde de wekelijkse kerkgang de remweg tot stilstand. De zware last van alledag kon even worden afgedaan. Het gaf ons een inkijkje in onze drijfveren, valkuilen, hoop en verlangens. Het aangeleerde schuldbesef stond daarbij centraal en het gebed was het middel om zonden te erkennen. Met het grotendeels verdwijnen van deze traditionele religiebeleving werd vanuit het Oosten de transcendente meditatie als spirituele daad omarmd. Door stilte in jezelf te ervaren kun je de eigen gedachten zonder oordeel observeren en met meer mildheid kijken naar wat wordt meegetorst, om zodoende één te kunnen worden met alles om je heen. Bovendien kennen we in alle religieuze tradities het vasten als middel tot inkeer en bezinning.

In de 24-uurssamenleving is tijd voor inkeer – en daarmee het ervaren van stilte – echter nog maar slecht te vinden. Mensen staren verslaafd aan informatie naar beeldschermen. Straten en steden verdrinken in herrie. Arbeid eist steeds meer en de prestatiedruk, ook onder kinderen en jongeren, wordt alsmaar opgevoerd. De disconnectie met de innerlijke ‘ik’ roept immense spanningen op en de grenzen lijken bereikt. Velen voelen zich ongelukkig maar zijn inmiddels zo geconditioneerd dat onlusten verbitterd worden geprojecteerd op andersdenkenden. Anderen worden als oorzaak voor de vermeende onrust in hun binnen- en buitenwereld aangewezen en spanningen worden óf passief uitbesteed – door anderen te negeren – óf expliciet uitgeageerd via woede.

Ook relaties staan onder druk. In de liefde ‘verstaat’ men elkaar steeds slechter en sublimeert men spanning in sociale wenselijkheid: “We hebben allebei ons eigen leven.” Dat men er daarnaast niet zelden op los flirt of second loved, hoort bij de gespeelde controle. Je zal je maar eens kwetsbaar opstellen, dat kan niet. Ook op mondiaal niveau kijken leiders niet meer naar de eigen schaduwkanten en vertonen zij schizofreen gedrag. Men vuurt immers haat af op degene die men ziet als bedreiger van de vrede, maar houdt deze tevens ‘te vriend' voor olie en gas. De vrede in henzelf is ingenomen door splijting en verwarring. Zo zijn we vergroeid met de ‘gewoonte’ van het ontvluchten of uitbesteden van spanningen of het verplaatsen van het conflict. Het hart hermetisch voor zichzelf en anderen afgesloten, het gevoel afgestompt. En als dan de controle wegvalt en emoties zich een uitweg zoeken – neem simpelweg door een gewonnen voetbalwedstrijd of een kerstreclame – dan ontsnapt plots een mix van oncontroleerbare gevoelens. Afdoende voor opluchting is het echter niet.

Evenmin kan leegte verdwijnen door overmatig consumeren. Men vreet, zuipt, blowt en shopt wat af. Black Friday, Sint-Maarten, Sinterklaas, de Kerstman en Drie Koningen zijn feesten die hun oorsprong kennen in religieuze tradities, waar niet het consumeren centraal staat maar liefdadigheid, door voedsel en hulp aan anderen te geven. Maar ook hier hebben we de betekenis naar ons egocentrische voordeel gedraaid: we kunnen alleen nog maar ontvangen, innemen. Hoe mooi zou het zijn als het ons wat vaker lukt terug te gaan naar ons innerlijke kind. Waar werden we toen blij van? Het antwoord is simpel: vrede. Zonder twistende ouders, kabaal in de straat, geweld op tv, volle agenda’s en een constante druk van doen en laten. Geen gedoe dus en er gewoon mogen zijn in de warmte van de aandacht voor elkaar. Eenvoud. “Niet het vele is goed, maar het goede is veel,” zoals Blaise Pascal ooit kernachtig samenvatte.

Ik hoor u denken: “Lekker naïef, maar wat te doen met hen die macht misbruiken?” Daar heeft u een punt. Zeker, er zijn er die u willen inzetten om hun bodemloze leegte te vullen met uw energie. Gooi geen parelen voor de zwijnen, want zelfs uw boosheid vervult hen. Deel wat u heeft aan warmte en inzichten, maar twist niet. Deze houding ontneemt ze de macht over uw emotie. De kerstgedachte luidt immers: “In de mensen een welbehagen.” Houdt de vrede in uzelf. Want vervuld van vrede hoeft er niets meer te worden opgevuld en haalt u de schouders op voor andermans leegte. Leegte in mensen is namelijk iets anders dan kwaad in mensen. En zelfs de grootste leeghoofd heeft u altijd iets te bieden. Namelijk zicht op uw blinde vlekken, uw eigen-wijsheid of uw onvermogen tot vergeven. Vergeven is de kunst om negativiteit van de ander geen ruimte te bieden in uw gemoed. Een gladde rug voorkomt dat u andermans last draagt. En als we onze naasten inspireren met onze sereniteit dan zal zich ook het net sluiten rondom hen die kwaad willen. We worden niet beter van twisten, consumeren, woke, of oorlog. Wel door het geven van begrip, een luisterend oor. En voor wie het consumeren niet laten kan, slik uw oordeel over de ander dan maar in.

Vanachter mijn laptop, peinzend op zoek naar een passende afronding voor mijn column, zie ik voor mijn deur een corpulent gezin gulzig in een zak met oliebollen duiken … likkebaardend, de neuzen wit van de poedersuiker. “Niet oordelen, mildheid, kijk naar wat ze je te geven hebben,” mompel ik mezelf mijn uitdaging toe. En warempel, daar is ie: het slot van m’n column.

Huibrecht Boluijt (Dinteloord, 8 januari 1967) behaalde zijn doctoraal in de Gezondheidspsychologie. Hij is vrijgevestigd psycholoog en therapeut in Middelburg. Als columnist, opiniemaker en spreker deelt hij, vaak met psychologisch-wetenschappelijke duiding, vlijmscherp zijn perspectief op wat er om ons heen gebeurt.