Dubieuze rol van de NCTV: ‘Dit is een greep naar de macht’

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) is een in 2012 opgezette en voornamelijk op het binnenland gerichte veiligheidsdienst naast de AIVD en en MIVD. Op basis van Wob-documenten maakte data-analist Cees van den Bos een belangrijke reconstructie van hoe de dienst een ‘sleutelrol vervulde in de staatsgreep’. “Het ministerie van Justitie heeft een Frankenstein gecreëerd,” aldus Van den Bos.

Toen corona zich begin 2020 aandiende, richtten landen overal ter wereld een crisisstructuur op om deze vermeende dreiging het hoofd te bieden. Uit Wob-documenten komt naar voren dat in Nederland de NCTV een centrale rol speelde in deze crisisorganisatie. “De NCTV zat in alle overlegstructuren en vervulde hierin een spilfunctie. Terugkoppeling uit andere overleggen werd door de NCTV gegeven en de notulen werden door deze entiteit opgesteld en verspreid,” schrijft Van den Bos. “Uit de Wob-stukken blijkt dat vrijwel alle besluiten werden genomen in het Torentje. Hier vond zeer frequent overleg plaats tussen Rutte, De Jonge, Grapperhaus en een afvaardiging of inbreng van de NCTV.”

Alle macht naar NCTV

Toen in juni 2020 een andere bestuurder aantrad binnen het ministerie van Justitie en Veiligheid, kwamen ‘andere ministeries praktisch buitenspel te staan’. “Nederland werd vanaf dat moment met ijzeren hand geregeerd. Alle coronamaatregelen kwamen via de NCTV binnen bij de ministeries,” schrijft Van den Bos, verwijzend naar een e-mailwisseling van 4 augustus 2020 die dit beeld onderschrijft. VWS-ambtenaren maakten bezwaar tegen het maatregelenpakket dat werd aangekondigd in deze e-mailwisseling. Zij misten onderbouwing en logica.

Vanaf de organisatiewijziging in juni 2020 werd het coronabeleid ‘niet alleen autoritair, maar ook totalitair aangestuurd’, schrijft Van den Bos. “Uit een e-mail van 11 augustus blijkt dat zowel het Openbaar Ministerie als de Rechtspraak werden betrokken in de behandeling van de op handen zijnde maatregelen.”

NCTV overtrad doelbewust de wet

Één van de Wob-documenten bevat een beslissingsboom die de NCTV opstelde voor hoe om te gaan met het ontbreken van een juridische grondslag voor het eigen handelen. Daarbij worden twee opties genoemd: een juridische grondslag creëren, zoals gebruikelijk in een rechtsstaat, of ‘doorgaan met de activiteiten en de risico’s aanvaarden’. Als nadelen bij het creëren van een juridische grondslag worden onder andere genoemd dat het een ‘lang en (arbeids)intensief) traject kan zijn’, en dat ‘politiek debat rond het wetgevingstraject als uitkomst kan hebben dat verwerking wordt afgewezen’.

De eerste coronamaatregelen waren juridisch verankerd in noodverordeningen, maar omdat daar een houdbaarheidsdatum op stond, zocht men naar een wettelijke grondslag voor de langere termijn.

‘Staatsgreep met spoedwet’

Niet voormalig zorgminister Hugo de Jonge, maar het ministerie van Justitie en Veiligheid werkte al in maart 2020 aan de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19 (TWM), ook wel ‘Spoedwet’ genoemd. Een eerste versie van deze wet werd op 1 april verspreid door een ambtenaar van de NCTV, blijkt uit de Wob-documenten.

Hierover was veel verontwaardiging onder ambtenaren van andere ministeries, met name van VWS, die leken te beseffen dat de macht in de gezondheidscrisis kwam te liggen bij Justitie. In geopenbaarde e-mails staan opmerkingen als: “Dit gaat Hugo toch niet zomaar laten gebeuren?”; “Het ging toch om de volksgezondheid?”; en “Dit is een greep naar de macht.”

Met de TWM werd de controlerende taak van de Tweede Kamer ondermijnd. Al eerder bleek dat ambtenaren per se wilden voorkomen dat een vijfde deel van de Eerste of Tweede Kamer zou kunnen eisen dat een ministeriële regeling werd vervangen door een wetsvoorstel.

Daarnaast blijkt uit Wob-documenten dat de behandeling van de TWM in het Tweede Kamerdebat al veel eerder was afgestemd met de oppositiepartijen PvdA, SGP en GroenLinks, die voor zouden stemmen. Ver voordat het ‘debat’ plaatsvond, stond de uitkomst dan ook al vast.

Lees het aanbevelenswaardige artikel van Cees van den Bos op zijn Substack voor een compleet beeld van de twijfelachtige rol die de NCTV heeft ingenomen tijdens de coronajaren.