Column: Isolatie

Psycholoog Abraham Maslow stelde dat een aantal basisbehoeften, waaronder een warm onderkomen, voorwaarden zijn voor het welzijn van elk individu. Maar dat geldt ook voor een samenleving. Als mensen massaal hun energie verliezen, hebben zij geen aandacht meer voor hun omgeving. Fysiek en psychisch lijden putten namelijk uit. Sociale verbindingen verdwijnen dan en men gaat overleven. Een samenleving desintegreert dan. “Ach, niet te somber, het zal zo’n vaart niet lopen,” zullen sommigen onder u zeggen. “Maslow is dood en in zijn klassieke theorie lag de focus alleen maar op gebrek. Moderne psychologische perspectieven bieden beter houvast. Die gaan namelijk over positieve ervaringen en kwaliteiten zoals autonomie, erkenning en emotionele veiligheid. Dat zijn juist de voorwaarden voor menselijke ontwikkeling en welbevinden.” Maar ook vanuit dit perspectief moeten we vaststellen dat door bureaucratie en verwevenheid van marktpartijen met het politieke bestuur steeds meer vrijheid en zelfbeschikkingsrecht van het burgerleven worden afgesnoept. Hoe je het ook bekijkt, dit beleid van de overheid verzwakt het individu. Het zogenaamde ‘corporate socialisme’, een systeem waarin de top van het bedrijfsleven steeds rijker en dus machtiger is geworden en die met ‘wapens’ als geld, bureaucratie en juridisering zelfs niet schuwen om eigendom te confisqueren, heeft de democratie en het individu kaltgestellt.

West is Oost geworden en politici en investeerders zijn niet minder dan de nieuwe oligarchen. Ook al was het uitwringen van de gewone man een verwerpelijke communistische hobby, toch blijken we van Rusland niet alleen gas maar ook hun bestuursstijl van belangenverstrengelingen van grote bedrijven, overheden en politiek te hebben overgenomen. Dat verklaart ook waarom de EU niet een neutrale status van Oekraïne voorstaat, maar vecht voor uitbreiding en Poetin sart. Poetin is echter lang niet de enige agressor. Het narratief is onvolledig. Ook Oekraïne is verre van een ideaal-staat. Deze crisis dient politieke doelen. Met opgevoerde emoties als 'Samen staan we sterk' en ‘Het is ook onze oorlog’ wordt bij burgers loyaliteit gekweekt. Mededogen is immers net als angst een dankbaar vehikel waarop men goedgelovige en bezorgde burgers kan sturen naar eigen doelen. Vlaggen, BN-ers, applaus en frontlinie-berichten doen coronatijden herleven, terwijl de EU de digitale controle aantrekt en er voorstellen worden gedaan om onwelgevallige media te weren. Het deugt niet om Rusland de maat te nemen terwijl men op eenzelfde wijze rucksichtslos handelt richting eigen burgers.

We verdrinken in een zee aan demagogie en onlogica, verstrikt in de kluwen van mondiale politiek-ideologische en handelsbelangen. Maar Westerse regeringsleiders tonen onverschrokken daadkracht: “We zullen ‘de Rus’ een lesje leren.” Daarbij gesteund door de megafoon van de media. En de meeste Nederlanders volgen in onverschilligheid de uitgezette koers – door een gebrek aan kennis of door het missen van een eigen moreel kompas. Terwijl zij de rekening voor die reis betalen en niet Poetin. Rusland verdient juist door de EU nog altijd aan energie-export. En buiten het zicht van Jan van Geloven worden ook binnen de EU miljarden euro’s rondgepompt. Energieleveranciers gaan hun winsten niet verrekenen met hun klanten – die gaan zelfs meer betalen – maar met de aandeelhouders. Of het geld wordt geïnvesteerd in de toekomst van groene energie; belangrijker dan het welzijn van hun klanten. De grootste winst zit bij bedrijven die het gas uit de grond halen. En ook dat geld vloeit meteen in investeerderszakken. En ook de staatskas pikt zijn Borsels en Gronings graantje mee. Alles dankzij u.

Voorspoed voor veraf prediken en armoede dichtbij zaaien, dat is wat we zien. De oorlog lijkt een dekmantel voor falend monetair beleid, de wezenlijke bron van inflatie, waarbij het bijeenhouden van de eurozone en de energietransitie prioriteiten zijn. Men ziet de ellende van eigen burgers wel, toont met een snik voor de camera begrip maar gaat vervolgens voort met incasseren in de bovenlaag. Lege emoties en volle portemonnees. Daar waar de helft van de burgers richting de bedelstaf gaat. En wie zich genuanceerd uitlaat dreigt het oordeel: ‘jij bent pro-Poetin’. En net wanneer je denkt dat het kwartje in Den Haag valt, roepen de klimaatredders dat de bijstand voor lagere inkomens niet ten koste mag gaan van klimaatdoelen. Politici, twee handen op één buik met de klimaatlobby, laten geen mogelijkheid onbenut om angst voor onheil te zaaien. Nu gaat het niet om oudjes die gered moeten worden maar om de kleintjes die na ons komen. De enige kleintjes waarop de machtige aanjagers van crisissen letten zijn de centen in hun toch al uitpuilende buidel. Aan alles wordt verdiend: spuit, oorlog, energie of klimaatfobie. Hebzucht, verpakt in bezorgdheid en medemenselijkheid. De industrie en hun aandeelhouders lukt het, hoe toevallig, steeds net niet om oplossingen te vinden voor plastics, fijnstof en gif om ons heen. Men gaat zich immers niet het brood uit de eigen mond houden. En met het prediken van angst richting burgers, die als het aankomt op klimaatgrillen, virussen en oorlog snel in paniek raken, is de camouflage van de eigen agenda van machtswellust een feit. Zo gebeurt er niets en worden de bezorgde zielen zoet gehouden en wijsgemaakt dat ze met hun financiële steun investeren in een betere, groenere en vredigere wereld.

De piramide van Maslow staat er net als de burgers bij als een roepende in de woestijn. Niemand aan de top kijkt naar de lagen onder zich: naar hen die straks in de kou zitten, zich onveilig gaan voelen en zich zullen isoleren. En dan doel ik niet op dubbel glas of spouwmuur maar het zich afzonderen van de omgeving. Daar waar de overheid er de afgelopen twee jaar in geslaagd is om de sociale behaaglijkheid onder mensen te temperen zal de energiecrisis, als gevolg van politieke keuzes, deze winter voor nog meer kilte onder mensen zorgen en de samenleving meer nog dan in coronatijden doen splijten. De kou zal de polarisatie verharden, waarbij criminaliteit en toenemende gezondheidsproblemen de samenleving zullen labiliseren. En dat is een graadje erger dan polariseren. Daar restte immers nog moddergooien, maar bij splijten smoort elk contact en wordt het ijzig stil.

Als kind van gevluchte ouders voor het Russische regime wist Maslow wat ver(w)arming en onderdrukking met elkaar te maken hadden. Hij draait zich om in zijn graf als hij ziet hoe het Westen zich, gehuld in schaapskleren en met veel geblaat, Oostwaarts beweegt.

Huibrecht Boluijt (Dinteloord, 8 januari 1967) behaalde zijn doctoraal in de Gezondheidspsychologie. Hij is vrijgevestigd psycholoog en therapeut in Middelburg. Als columnist, opiniemaker en spreker deelt hij, vaak met psychologisch-wetenschappelijke duiding, vlijmscherp zijn perspectief op wat er om ons heen gebeurt.